ابتکارات و اختراعات شیخ بهایی چه بود؟ - وبلاگ اسلیم

به گزارش وبلاگ اسلیم، خبرنگاران | سرویس علوم - شیخ بهایی از دانشمندان نامی و مفاخر ایران می باشد که در زمینه های مختلف علمی از ادبیات گرفته تا مهندسی و فقه سرآمد بوده و آثار باقی مانده از ایشان هنوز مورد توجه بسیاری از دانشمندان واقع شده است. در ادامه بعضی با بعضی از ابتکارات و اختراعات شیخ بهایی بیشتر آشنا شوید.

شیخ بهایی که بود؟

شیخ بهایی یا بهاءالدین محمد بن حسین عاملی حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری، در 8 اسفند 925 خورشیدی در بعلبک، به دنیا آمد و در 8 شهریور 1000 خورشیدی در اصفهان از جهان رفت. وی از نوادگان حارث همدانی (از شخصیت های برجسته شروع اسلام، متوفی به سال 64 خورشیدی)، یکی از یاران علی (ع) است. پدر او از شاگردان برجسته شهید ثانی بوده است. شیخ بهایی در دانش های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت و از وی در حدود 95 کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم وبلاگ اسلیم شناسی، یونسکو سال 2009 که مصادف با سال نجوم می بوده نام وی را در لیست مفاخر ایران ثبت کرد.

ابتکارات و اختراعات شیخ بهایی

1- نان سنگک، حلواشکری و فرنی

بنا به روایتی نان سنگک، حلواشکری و فرنی را از اختراعات شیخ بهایی می دانند. در تقویم سالنمایی که توسط کمیته نانوایان تهران که در 19 اردیبهشت سال 1326 شمسی در تهران چاپ شده در رابطه با تاریخچه و چگونگی پیدایش نانوایی و نان سنگک این گونه آمده است: شاه عباس برای رفاه حال طبقات تهی دست و لشگریان خود که غالباً در سفر نیاز به نان و خورش موقت و فوری داشتند و لازم بود به هر شهری می رسند نانواهایی باشند که بتوانند به قدر مصرف سربازان نان تهیه نمایند و غذایی باشد که خورش نان قرار دهند، درصدد چاره برآمد. وی حل این مشکل را از شیخ بهایی که از اجلّه علما و دانشمندان ایران بود خواست. شیخ بهایی با تفکر و تعمق تنور سنگکی را ابداع نمود. این اختراع که با دقت و هوشیاری طرح و عملی شده است به قدری کامل و دقیق است که پس از گذشت چند صد سال هنوز به همان صورت اولیه مورد استفاده و نانی که از تنور سنگکی بدست می آید، مأکول ترین نان است. در اجرای این کار دستور داده می گردد که روی توری مقداری ریگ و سنگ ریزه بریزند و در زیر آن آتش پرحجمی روشن نمایند تا ریگها کاملاً داغ گردند و آنگاه خمیر نان را با دست در روی تخته ای پهن نموده و در روی سنگ های داغ قرار دهند تا بپزد.

2- مهندسی آب زاینده رود

یکی از ابداعات جالب و اختراعات شیخ بهایی تقسیم صحیح و طریقهٔ مهندسی آب زاینده رود به محله ها و باغات شهر اصفهان بود . او با محاسبهٔ دقیق و به دست آوردن آمار بارندگی مناطق مختلف اصفهان ، حومه و کوهستان های اطراف و همچنین سرچشمهٔ زاینده رود، طرح دقیق نهر ها و شیب و عرض جویبار ها و سهم استفادهٔ آب هر باغ و محله و منزل، به اختلاف چندین سالهٔ مردم این منطقه خاتمه داد. شیخ بهایی طرز تقسیم بندی جریان آب زاینده رود را با توجه به محاسبات خیلی دقیق به 33 سهم تقسیم نمود که هر سهم معادل 5 شبانه روز قسمتی از آب رودخانه است که باید آب موجود در رودخانه به هر محله سرازیر گردد که امروزه با نصب دستگاه های مختلف آب سنج ها ، در نقاط زاینده رود به همان نتیجه رسیده اند که او در 420 سال قبل رسیده بود.

3- ساخت مدرسه چهارباغ روی لجنزار

از دیگر اختراعات شیخ بهایی و ابتکار عمل های وی بنای مسجد مشهور چهارباغ است که چون در جهت یکی از کانال های آب زاینده رود قرار داشت و امکان نداشت که روی آن همه لجن و آب، ساختمان بزرگ و سنگی ساخته گردد و ساختمان، با خطر ریزش روبرو می شد، شیخ بهایی دست به ابتکار جالبی زد. او برای انجام این کار پیشنهاد کرد که ابتدا، مقدار زیادی زغال چوب به ضخامت 2 متر در سرتاسر پی ساختمان پخش نمایند و پس از کوبیدن زغال در کف پی ها روی آن را با ساروج و شفته پر نموده و پی های ساختمان را روی ساروج و شفته، قرار دهند. او دستور داد هر روز صبح چند سکه طلا را در خاک ملات ها بریزند و سپس گل درست نمایند و به مردم اطلاع دهند که بیایند و سکه ها را برای خود بیابند. مردم، گروه گروه گل ملات ها را از صبح لگدمال نموده و تا غروب، تعدادی سکه برای خود پیدا می کردند و با این روش گل ملات ها کاملاً عمل می آمد؛ امروزه ، این بنا به مدرسهٔ چهارباغ ، مشهور است. روش ساخت گل مخصوص شیخ بهایی برای بنای ساختمان های بزرگ روی مرداب ها و لجنزارها ، بعدها بسیار مورد توجه و تقلید اروپاییان نهاده شد.

4- گرمابه با یک شمع

ماجرای این حمام و گرم نگه داشتن آب آن ، با یک شمع، از اختراعات شیخ بهایی است که به رازی حل نشدنی در تاریخ تبدیل شده بود که با کنکاش های پی در پی بالأخره راز این حمام 300 ساله کشف شد. شیخ بهایی با استفاده از طلا که رسانایی بالا و در انتقال گرما نقش مؤثری دارد، منبع این حمام را ساخت و به دلیل استفاده از طلا و جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت آن را پنهان نگه داشت. به احتمال نزدیک به یقین گرم شدن حمام با یک شمع از روی ایدهٔ شمع اتوماتیک احمدبن موسی بن شاکر خراسانی ساخته شده است. تأمین مایع سوخت، در زمان شیخ بهایی با یک لولهٔ زیرزمینی به عصار خانهٔ جنب حمام وصل شده بود و با فراوری روغن های کرچک، کنجد و روغن های سوختی دیگر که در محل مذکور روغن کشی می شده ، تأمین می شد. روی شمع مذکور ظرف لگن مسی بوده که حجم آبی را برابر با 3 و یا 4 سطل گنجایش داشته و مرتباً در شبانه روز گرم بوده و آب آن برای کسانی که از شستشو فراغت یافته و سربینهٔ حمام قسمت خروجی نزدیک در کار گذاشته و جاسازی نموده بودند.

5- طرح شهر نجف آباد اصفهان

در دورهٔ صفوی شهر نجف آباد با طرح شیخ بهایی و به پیشنهاد او به عنوان یک شهر جدید احداث شده است. در خصوص انگیزهٔ ایجاد شهر نجف آباد نظرات مختلفی وجود دارد و مشهورترین این نظرات این است که، نذورات و عایدات موقوفات منطقهٔ اصفهان، با کاروانی از اصفهان به سوی نجف اشرف می رفت که پس از پیمودن 25 کیلومتر از حرکت باز ایستاد و دیگر پیش نرفت. شیخ بهایی چاره را در این دید که با اذن شاه عباس، محمولات شتران را هزینهٔ بنای شهری نمایند به نام نجف آباد. نجف آباد نقشهٔ معماری و شهرسازی پیشرفته ای دارد که گفته می گردد نقشهٔ اصلی آن از سوی شیخ بهایی ترسیم شده است و در موزهٔ شهر لیسبون پایتخت پرتغال نگهداری می گردد.

6- دیگر خدمات علمی و عمرانی

از دیگر خدمات مهم و اختراعات شیخ بهایی در رونق بخشیدن به شهر اصفهان معین سمت قبله مسجد امام اصفهان است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن موقع صورت پذیرفته هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد. طراحی منار جنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می گردد. همچنین طرح ریزی کاریز نجف آباد-اصفهان است که به نام قنات زرین کمر، (یکی از بزرگترین کاریزهای ایران) و معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف و شاخص معین اوقات شرعی (ساعت آفتابی در مغرب مسجد امام) را به او نسبت می دهند.

برگرفته از: سایت وی آر و ویکی پدیا